Rozwój mowy dziecka

Rozwój mowy jest procesem w którym współgrają ze sobą czynniki biologiczne i społeczne, co oznacza, iż zależy od wrodzonych właściwości organizmu człowieka, ale możliwy jest wyłącznie w kontakcie ze środowiskiem społecznym, z innymi ludźmi (G. Demel, 1996).

Czynnikami mającymi wpływ na rozwój mowy są między innymi (A. Jurkowski, 1975):

• prawidłowy rozwój psychomotoryczny – brak defektów sensoryczno-motorycznych, głównie narządów mowy i słuchu,
• ogólny poziom intelektualny,
• zdolności specjalne – np. płynność mówienia, rozumienie słów,
• ogólne warunki społeczno-wychowawcze – właściwe wzorce językowe, bliskie i pozytywne relacje z najbliższym otoczeniem, poczucie bezpieczeństwa.

Rozwój mowy zachodzi równocześnie z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mówienie jest sprawnością nabywaną dzięki stopniowemu dojrzewaniu organów mowy. Powstaje ono w wyniku skoordynowanej aktywności muskulatury języka, podniebienia, warg, gardła, krtani oraz płuc (G. Demel, 1996).

Dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne już od najmłodszych lat, poprzez czynność ssania, połykania, żucia. Dzięki temu język przygotowuje się do artykulacji głosek środokowojęzykowych, zaś wargi do głosek dwuwargowych. W 2 – 3 roku życia dziecka kształtują się funkcje kinetyczne w obszarze jamy ustnej i języka, które niezbędne są do wymowy głosek najniższego stopnia (S. Kowalski, 1962).

W wieku 3 – 4 lat kształtują się ruchy tylnej części języka i podniebienia miękkiego, potrzebne do wymawiania k, g, ch, a także ruchy końca języka do zębów przy artykulacji s, z, c, dz. Dodatkowych, precyzyjnych ruchów wymagają najtrudniejsze głoski, np. przy sz, ż, cz, dż, do artykulacji którychpotrzebne jest uniesienia języka za dziąsła. Do wykonania głoski r konieczne są szybkie ruchy wibracyjne, zaś do wymowy głosek przedniojęzykowo-zębowych utworzenie szczeliny. Dlatego też głoski te nabywane są najpóźniej: r w 4 – 5 roku życia, przedniojęzykowo-dziąsłowe w wieku 5-6 lat (G. Demel, 1996).

Dziecko w ciągu pierwszych pięciu lat życia jest w stanie opanować język. Bez tej umiejętności jego możliwości komunikowania się z otoczeniem byłyby w dużym stopniu ograniczone. Nie oznacza to jednak, że noworodek i niemowlak nie komunikują się ze swoimi opiekunami, gdyż pierwsze jego interakcje mają charakter niewerbalny i na ogół przyjmują formę płaczu, gestów czy sygnałów mimicznych. Wzajemne oddziaływanie między dzieckiem, a osobą dorosłą ma miejsce podczas karmienia lub zabiegów higienicznych, które wzbogacane są przez opiekuna czułymi monologami. Dziecko od początku funkcjonuje w ramach interakcji społecznych, szczególnie w relacji rodzic – dziecko (M. Lipowska, 2001).

 

Jak wspomagać rozwój mowy dziecka:

• mówić do dziecka, nazywać czynności jakie wykonujemy, np. teraz założymy skarpetki, żeby nie zmarzły ci nóżki,
• wskazywać paluszkiem przedmioty, nazywać je, określać ich cechy (kolor, kształt), zachęcać dziecko do powtarzania,
• unikać zdrobnień i seplenienia – dziecko powinno słyszeć właściwe brzmienie słów, by nauczyło się prawidłowo je wymawiać,

• w zabawach wykorzystywać wyrażenia dźwiękonaśladowcze:

• naśladowanie dźwięków otoczenia: jak szumią drzewa - szszsz, jak wieje wiatr - iiii, jak dzwoni telefon – dzyń, dzyń, jak chrapie dziadek, jak śmieje się tata – hahaha,
• naśladowanie głosów wydawanych przez zwierzęta, np. krówka – muu, piesek – hauhau, kotek – miau,
• naśladowanie głosów wydawanych przez zabawki/pojazdy: samochód – brum brum, pociąg – puf puf , karetka – ii-oo
• w trakcie zabawy: układamy wieżę z klocków, burzymy ją i mówimy bam! / bach!;

leci samolocik – uuu / kołysanie lali – aa a

• wykorzystywać zabawy paluszkowe: nauka wierszyka z pokazywaniem, np.: „idzie rak nieborak…”, „tu tu sroczka kaszkę ważyła…”
• wspólnie czytać bajki, oglądać obrazki, nazywać przedmioty, osoby, czynności; kierować do dziecka pytania: Kto to? Co to? Gdzie jest kot? Pokaż.
• bawić się w gry językowe: zagadki, rymowanki,
• zachęcać do zabaw tematycznych, np. zabawa w lekarza / teatrzyk kukiełkowy
• motywować do zabaw sensorycznych: dotykanie różnych faktur, tworzenie mas plastycznych o różnej konsystencji, zabawy z kaszą, ryżem, piachem,
• wykorzystywać zabawy wspierające małą motorykę: nawlekanie koralików, przekładanie drobnych elementów z jednego pojemnika do drugiego, klejenie, wycinanie, lepienie z plasteliny, malowanie farbami, budowanie wieży z klocków,
• stosować zabawy wspierające słuch – wspólne słuchanie i śpiewanie piosenek, gra na instrumentach, wybijanie rytmów, zagadki słuchowe,
• wprowadzać ćwiczenia oddechowe: bańki mydlane, dmuchanie na wiatraczek, gaszenie świecy,
• zachęcać dziecko do samodzielnego picia z kubeczka lub przez słomkę – należy unikać „kubków niekapków”, butelek z ustnikiem, ponieważ w trakcie picia przez nie nie pracują mięśnie warg dziecka co utrwala nawyk ssania, który w wieku poniemowlęcym powinien zanikać, w efekcie prowadzi do wad zgryzu oraz zaburzeń artykulacji – tzw. wymowy międzyzębowej,
• unikać zbyt długiego karmienia pożywieniem papkowatym, urozmaicać dietę dziecka – podczas jedzenia, gryzienia, żucia, połykania rozwijają i wzmacniają się mięśnie, które biorą udział w późniejszej mowie.

 

Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się indywidualnie, w swoim własnym rytmie. Zadaniem rodzica jest wspomaganie i stymulowanie tego rozwoju. Najłatwiej robić to spontanicznie, poprzez zabawę. Ważne jest, aby podążać za zainteresowaniami dziecka, budować z nim wspólne pole uwagi i rozumieć jego potrzeby.

 

Bibliografia:

1. Cieszyńska J., Korendo M., 2008, Wczesna interwencja terapeutyczna : stymulacja rozwoju dziecka : od noworodka do 6 roku życia, Wyd. Edukacyjne, Kraków.
2. Demel G., 1996, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Wyd. WSiP, Warszawa.
3. Jurkowski A., 1975, Ontogeneza mowy i myślenia, Wyd. WSiP, Warszawa.
4. Kowalski S., 1962, Rozwój mowy i myślenia dziecka, Wyd. PWN, Warszawa.
5. Lipowska M., 2001, Profil rozwoju kompetencji fonologicznej dzieci w wieku przedszkolnym, Wyd. Impuls, Kraków.